Բոլորիս կարծիքով Հայաստանը չափազանց հեռու է անապատացվելուց, բայց… ավաղ։ Հայաստանի 80 տոկոսը անապատացված է, իսկ հողատարածքի շուրջ երեսուն տոկոսը խիստ անապատավտանգ է: Ինչպես նաև Հայաստանը աշխարհում անապատավտանգ երկրների ցուցակում բավական բարձր տեղ է զբաղեցնում: Մարդիկ օր օրի կորցնում են իրենց բերրի հողերը: Աշոտ Խոյեցյանի խոսքերով անապատացման դեմ պայքարի մեր պետության ձեռնարկած քայլերը հետ են ընկնում անապատացման և հողերի դեգրադացիայի զարգացման տեմպերից: Մասնագետները կարծում են, որ ի վերջո անապատացումը հանգեցնելու է սովի։ Մասնագետները նաև պնդում են, որ անապատացմանը նպաստում է նաև սխալ բնօգտագործումը
Աճանան
Աճանան գետը գտնվում է Սյունիքի մարզում և ունի 5-րդ դասի աղտոտվածություն։ Երկարությունը 29 կմ է, ավազանը 130 կմ²։ Սկիզբ է առնում Բարգուշատի լեռնաշղթայի հարավային լանջերից, 2700 մ բարձրությունից։Գլխավոր աղտոտիչներն են մոլիբդենը, վանադիումը, կարիումը, ծարիրը, սուլֆատ իոնը։ Տարիներ շարունակ ահազանգներ են կատարվել, ըստ որոնց հայտնում էին, որ այն աղտոտվում է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի Արծվանիկի պոչամբարից։ Գյուղացիները բազմիցս խոսել են խնդրի մասին, ըստ որի այդ գետով ոռոգվում են Սյունիք համայնքի այգիները իսկ այդ չրով մշակված բերքը վաճառվում է շուկայում, որն էլ ըստ մասնագետների՝ վնասակար է առողջության համար։ Ինչպես նաև կոմբինատն ազդեցություն ունի Ողջի գետի վրա, որը նույպես ունի 5-րդ դասի աղտոտվածություն մոլիբդենի բարձր պարունակության պատճառով։
Կենդանիների տեսակներ, որոնք արդեն վերացել են
Չինական լճի դելֆին։ Չինաստան
Դելֆինների այս հազվադեպ հանդիպող տեսակը 2006 թվականին համարվել է վերացված։ Այն ունեցել է բեժ մոխրագույն գույն և քիչ էր նման իր ծովային բարեկամներին։ Միևնույն ժամանակ, նրա ոչ նկարագրված տեսքը թաքցնում էր այն փաստը, որ այս դելֆինն ուներ էխոլոկացիայի բարձր զարգացած համակարգ, որն իր ճշգրտությամբ շատ ավելի բարձր էր դելֆինների այլ տեսակների նմանատիպ օրգաններից: Դրա օգնությամբ լճի դելֆինները կարող էին որոշել առանձին ձկների գտնվելու վայրը անհանգիստ ջրերում: Նրա ծայրահեղ զգայունությունը, սակայն, ինչ-որ պահի պարզվեց, որ թերություն էր, քանի որ այս դելֆինների բնակավայրը վտանգավոր դարձավ նրանց համար մեծ նավերի, նավակների, ձկնորսական տրոլերի և աղբի առատության պատճառով: Նման աղմուկի և այլ աղտոտվածության պայմաններում լճի դելֆինները չէին կարող գոյատևել։
Կարիբյան վանական փոկ։ Սերանիլլա առագաստը, Ջամայկայիկ ու Նիկարագուայի միջև
Կարիբյան փոկի այս տեսակը ժամանակին հայտնաբերվել է Մեքսիկական ծոցում, Կենտրոնական Ամերիկայի արևելյան ափերին և Հարավային Ամերիկայի հյուսիսային ափերին: Սակայն որսի արդյունքում նրանք մեծապես տուժեցին, քանի որ համարվում էին կենդանական ճարպի արժեքավոր աղբյուր, իսկ ձկան պաշարների սպառումը մեծապես նվազեցրեց այդ փոկերի թիվը։ Վերջին անգամ նման փոկ նկատվել է 1952 թվականին Կենտրոնական Ամերիկայի Սերանիլա խութի մոտ:
Ալաբամա գետի ոստրեներ։ ԱՄՆ
Այս պարզունակ փափկամարմիններն ապրել են Ալաբամայի Մոբիլ գետում մինչև մոտ 2006 թվականը: Նրանք ֆիլտրում էին գետի ջուրը՝ դրանից սննդանյութեր կորզելով, բայց երբ գետի ջուրը չափազանց կեղտոտվեց, այս փափկամարմինները ոչնչացման եզրին էին։ Այս ոստրեների մահը հստակ նշան էր գետի ջրում բույսերի և գործարանների կողմից արտադրվող վտանգավոր քիմիական աղտոտիչների առկայության մասին, ինչը հանգեցրեց մահացու հիվանդությունների աֆրոամերիկացիների շրջանում, որոնք հիմնականում ապրում էին գետի ափերին:
Զեբր կուագա։ Հարավային Աֆրիկա
Այս կենադնու գեղեցկությունը նրա վերացման գխավոր պատճառն է։ Զեբրի այս աֆրիկյան տարատեսակն ուներ սև և սպիտակ գծեր, որոնք գունաթափվում էին միատարր շագանակագույն գույնի մեջքին, ինչպես սովորական ձին: Այն վերացվել է որսագողերի կողմից, ովքեր գնահատում էին նրա մաշկը իր անսովոր գույնի պատճառով, իսկ վերջին կվագան մահացավ գերության մեջ 1880-ականներին:
Մեծ եղջյուրավոր իռլանդական եղնիկ։ Իռլանդիա
Իռլանդական եղջերուները արտաքինից նման էին եվրոպական եղնիկներին, բայց շատ ավելի մեծ էին: Առավել ուշագրավ անհետացած կենդանիներից շատերը նման էին այն տեսակներին, որոնք մենք գիտենք այսօր: Մամոնտները, օրինակ, նման էին խոշոր փղերին, բայց ունեին խիտ մազածածկ շերտ։ Իռլանդական եղնիկը շատ նման է սովորական եղջերուներին, բայց ուներ ավելի քան 2 մետր թևերի բարձրություն, իսկ եղջյուրների բացվածքը հասնում էր 3,65 մետրի: Այն վերացել է մոտ 7700 տարի առաջ՝ ըստ երևույթին մարդկանց որսի և կլիմայի փոփոխության հետևանքով:
Սպիտակապոչ արծիվ։ Բրիտանիա
Բայց ամեն ինչ այդքան էլ վատ չէ, օրինակ՝ սպիտակապոչ արծիվը, որը քսաներորդ դարասկզբին Բրիտանիայում գրեթե ամբողջությամբ ոչնչացվեց, այնուամենայնիվ կարողացավ խուսափել անհետացումից: Այս հոյակապ թռչունը, որի թեւերի բացվածքը գերազանցել է 2 մետրը, դարեր շարունակ եղել է անողոք որսի առարկա։ Հատկապես հողատերերն ու ֆերմերները խրախուսում էին դրա ոչնչացումը` այս արծիվներին համարելով անասունների համար վտանգավոր գիշատիչներ: Երբ արգելվեց արծիվների որսը, արդեն ուշ էր. նրանց թիվը հասել էր կրիտիկական մակարդակի: Բարեբախտաբար, սպիտակապոչ արծիվները պահպանվել են եվրոպական այլ երկրներում, իսկ նրանց պոպուլյացիան վերականգնվել է Բրիտանիայում: Ցավոք, ոչ բոլոր անհետացած կենդանիներն են ստանում կյանքի երկրորդ հնարավորություն:
Նավթ, Գազ և Քարածուխ
Նավթ
Նավթը մարդուն հայտնի է վաղ ժամանակներից, նրա կիրառության սկիզբը համարվում է Vl-երորդ հազարամյակից։ Այն սկզբնական շրջաններում օգտագործվել է Չինաստանում, Բաբելոնում, Եգիպտոսում, Հյուսիսային Ամերիկայում և այլն։ Ինչպես նաև նավթ բառը նշանակում է «քարե յուղ»։ Նավթահանող ամենամեծ ընկերությունը << Saudi Aramco >> — ն է, որն ամբողջովին պատկանում է Սաուդյան Արաբիային:
Սկզբնական շրջանում նավտը հայտայթել են բաց եղանակով։ Նավթի արդյունահանման գաղափարը պատկանում է ամերիկացի Ջորջ Բիսսելին, իսկ գործնականում այն իրականացրել է Էդվին Դրեյքը։ Միջագետքում և Եգիպտոսում մ.թ.ա III հազարամյակում շենքերի, ջրապատնեշների, նավամատույցների և ճանապարհային շինարարության համար որպես ջրանթափանց և կապակցող նյութ օգտագործում էին ասֆալտից, ավազից և կրից շաղախ։ Նավթը այրում էին կանթեղներում, օգտագործում որպես դեղ, ռազմական գործում՝ բորի, ծծմբի և պղնձի հետ՝ «հրե նետեր» և «հրե կճուճներ» պատրաստելու համար։ Նավթը մեծ նշանակություն ունի մարդկության համար։ Պատճառն այն է, որ նավթից ստանում են բենզին, վառելանյութեր ավտոմեքենաների համար, որը մեր առօրյայի անբաժանելի մեկ մասն է, քանի որ, հիմա շատ են գործածվում ավտոմեքենաները, և ինչպես գիտենք, ավտոմեքենաները աշխատում են բենզինի շնորհիվ, որն էլ իր հերթին ստանում են նավթից։
Գազ
Գազը մեծ անհրաժեշտություն ունի մեր կենցաղում։ Ձմռանը բնակարանները ջեռուցվում են գազով, կամ սնունդը պատրաստում են գազօջախի վրա, անգամ ավտոմեքենաների մեծ մասը աշխատում են գազով։ Ե՛վ նավթը, և՛ գազը մեծդեր ունեն մեր կյանքւմ։ Կդժվարանամ ասել, թե որն է ավելի կարևոր՝ գազը թե նավթը։ Բնկական գազը հանածո վառելանյութերից ամենամաքուր այրվողն է և ամենահարմարը արտահանելու և օգտագործելու համար։ Բնական գազ կա զարգացող կամ զարգացած երկրներում և ավելի շատ պաշարներ կան բնական գազի զարգացող երկրներում, որովհետև զարգացածները անխնա օգտագործում և արտահանում են այն։ Բնական գազը տեղափոխում են խողովակաշարերով։
Ներկա պահին բնական գազի դերը աճում է համաշխարհային էներգետիկային, անգամ գերազանցել է քարածխի դերին։ Պատճառն այն է, որ այն էկոլոգիապես ավելի մաքուր է, քան ածուխն ու նավթը։
Քարածուխ
Ժամանակի ընթացքում մահացած ծառերի և բույսերի շերտերից առաջանում է տորֆ, որից էլ առաջանում է քարածուխը։ Քարածխի հիմնական պարունակությունը դա ածխածինն է (75-92%): Որքան ածխածնի պարունակությունը մեծ է, այնքան մեծ է հանածոյի ջերմատվությունը։
Ածուխը կազմված է օրգանական ՝ այրվող և անօրգանական ՝ չայրվող նյութերից։
Ածուխը հրաշալի վառելանյութ է, օգտագործվում է որպես հումք՝ մետաղաձուլության և քիմիական արդյունաբերության մեջ։ Ամենահին քարածուխի տարիքը համարվում է 300-400 միլիոն տարին։
Վթար Չոկ-Րիվերում
1952 թվականի դեկտեմբերի 12 -ին, վթարային անջատման համակարգում օպերատորի մի շարք սխալների և անսարքությունների պատճառով (լաբորատորիա) ռեակտորը անցավ գերճգնաժամային ռեժիմի ՝ չափազանց մեծ ռեակտիվությամբ: Սկզբում էներգիան արագ աճեց, բայց քանի որ կառավարման ձողը դանդաղ էր շարժվում, մոտ 20 ՄՎտ հզորության կայունացման նշաններ կային: Սովորական պայմաններում նման հզորության մակարդակը բարձրացվել է, բայց տանելի է, և իրավիճակը վերահսկելի կլինի, եթե տեղի ունեցած փորձերը չպահանջեն ապահովել նվազեցված ջերմահեռացման ռեժիմ ՝ մի քանի ալիքներով թեթև ջրի հովացուցիչ նյութի օգտագործմամբ: Մոտ 17 ՄՎտ հզորության մակարդակում հովացուցիչ նյութը սկսեց եռալ նվազեցված հոսքի արագությամբ ալիքներում: Այս ավտոկատալիտիկ գործընթացը հանգեցրեց ռեակտիվության էլ ավելի մեծ աճի, և կարճ ժամանակահատվածում (10 -ից 15 վայրկյան) հզորությունը կրկին արագ աճեց: Երբ հզորությունը հասավ 60-90 ՄՎտ-ի, ծանր ջրի չափիչը դատարկվեց, որից հետո ռեակտորը փակվեց:
1 ՄՎտ մակարդակից բարձր ռեակտորի հզորության ավելցուկը տևեց ոչ ավելի, քան 1 րոպե, էներգիայի ընդհանուր եկամտաբերությունը գնահատվեց 4000 ՄJ, ինչը համապատասխանում է մոտավորապես 1.2 × 10 ^ 20 բաժիններին: Միջուկը և օրացույցը վնասվել են այնպես, որ հետագա վերանորոգումն անհնար լինի: Մոտ 104 Ci ռադիոակտիվությամբ երկարատև տրոհման արտադրանք, սառեցնող ջրի զանգվածի հետ միասին, թափվեցին նկուղ: Գործողության տարվա ընթացքում ռեակտորն ամբողջությամբ վերականգնվեց:
Իմ Շրջակա Միջավայրը
Տվյալ պահի դրությամբ մեզ շրջապատում է ոչ առողջ միջավայր։ Ոչ առողջ միջավայր ասելով հասկանում եմ այնպիսի հասարակություն, երբ մարդիկ քննադատում են մյուսների կարծիքները, ընտրությունը, իրենց իսկ կարծրատիպերի պատճառով։ Կարծում եմ այս խնդիրը կլուծվի միայն այն ժամանակ, երբ մարդիկ կոտրեն իրենց կարծրատիպերը։
Շատ վայրերում կա խնդիր՝ մաքրությունը։ Շատերը չեն կարողանում մաքուր պահել իրենց շրջակա միջավայրը, որի պատճառով էլ կարող են առաջանալ շատ ու շատ հիվանդություններ։ Կարծում եմ դրա միակ լուծումներց մեկը դա աղբարկղների շատացումը և տուգանքն է։ Ըստ իս պետք է տուգանել այն մարդուն, ով աղբը կնետի գետնին և կաղտոտի բնությունը: Դա է միակ լուծումը։
Էվելինա Հակոբյան 